Birinci Dünya Savaşı’ndan Milli Mücadele’ye Lice Kazası
Özet Görüntüleme: 238
/ 
PDF İndirme: 309
Anahtar Kelimeler:
Kafkas, El-Cezire, müftü, firarilerÖzet
Coğrafi konumu nedeniyle Lice, tarihin en eski dönemlerinde olduğu gibi Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele yıllarında da kritik öneme sahip bir belde olmuştur. Lice’den yola çıkarak Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale, Kafkas, Suriye-Filistin, Irak-Basra ve Hicaz-Yemen Cephelerindeki çarpışmalara katılanların sayısı hiçte az değildir. Bölge, tarihin en kaotik zamanlarından birini yaşarken vatansever Liceliler, yanı başındaki Bingöl, Bitlis ve Muş’un işgaline karşı da kayıtsız kalmamışlardır. Türk vatanının kurtuluşu için amansız bir direniş örneğinin sergilendiği Milli Mücadele yıllarında ise, bin bir zorlukla baş etmeye çalışan Liceliler ellerinden geldiği ölçüde Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının yanında yer almışlardır. İlçe merkezinde oluşturulan zararlı yapılanmaya karşın milli bir örgüt kurulamamıştır. Ancak Lice halkı, Diyarbakır eşrafı ve bürokratlarının tesis ettiği milli-dini organizasyonlara destek vermişlerdir. Dönemin İlçe Müftüsü Ankara fetvasını imzalayarak örnek bir duruş sergilemiştir. Aralıksız devam eden savaşlardan yılan Liceli askerlerin bir bölümü ordudan firar etmişlerdir. Bu yüzden Milli Mücadele sürecinde Lice ve çevresinde asayişin sağlanması hayli zor olmuştur. Hani ve Kulp yörelerinde prestij sahibi bazı kişilerin ulusal direniş lehine çağrıda bulunmaları firarilerin sayısını biraz da olsun azaltmıştır. Liceliler, özellikle El-Cezire ve Batı Cephelerinde milli birliklerin yanında yer alarak düşmana karşı direnç göstermişlerdir.
Referanslar
Abakay, M. A. (1995). Diyarbakır Folklorundan Kesitler Celâl Güzelses Diyarbakır Halk Musikisi Üzerine İnceleme. Diyarbakır: Diyarbakır Belediyesi Yayınları.
Akçora, E. (1994). Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Akşin, S. (1983). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele. İstanbul: Cem Yayınları.
Atatürk, M. K. (2011). Nutuk. (Haz. Şefik Memiş ve İsmail Şen). İstanbul: Tıpkı Basım-Çevrimyazı.
Aytepe, O. (1998). Yeni Belgeler Işığında Kürdistan Teali Cemiyeti. Tarih ve Toplum, (174), 330-346.
Belli, Ş. (1959). Ağabeyim Mustafa Kemal. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Beysanoğlu, Ş. (1981). Atatürk ve Diyarbakır. Diyarbakır: Diyarbakır Üniversitesi.
Beysanoğlu, Ş. (1985). Diyarbakır’da Gömülü Meşhurlar. Ankara: Neyir Matbaası.
Beysanlıoğlu, Ş. (1986). Mustafa Kemal Atatürk’ün Diyarbakır’daki Kafkas Cephesi Komutanlığı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2(5), 487-505.
Beysanoğlu, Ş. (1987). Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi. C. 2. Ankara: Diyarbakır Belediyesi.
Bozan, O. (2016). Milli Mücadele Döneminde Diyarbakır 1918-1923. Konya: Çizgi Kitabevi.
Bozan, O. (2019). Diyarbakır Kürt Teali Cemiyetinin Faaliyetleri. Tanzimat’tan Günümüze Diyarbakır. (Ed: Bozan O., vd). C. 2. Elazığ: Manas Yayıncılık.
Bulduk, A. (2004). El-Cezire'nin Muhtasar Tarihi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları.
Cemilpaşa, E. (2018). Muhtasar Kürdistan Tarihi. Diyarbakır: Avesta Yayınları.
Cleveland, W. L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi. (Çev. Mehmet Harmancı). İstanbul: Agora Kitaplığı.
Çamsoy, Z. (2007). Milli Mücadele Dönemi’nde Kürdistan Teâli Cemiyeti (19181927). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Çelik, R. (1999). Milli Mücadelede Din Adamları. C. 2. İstanbul: Emre Yayınları.
Çeliker, H. F. (1987). Bitlis’in Kurtuluşu ve Mustafa Kemal Paşa. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 3(8), 379-392.
Dilek, Z. (2002). Lice-Tarih, Genel Durum, Tarihi Eserler, Eshab-ı Kehf, Efsaneler, Biyografiler. Diyarbakır: Sena Ofset.
Erdeha, K. (1975). Milli Mücadele Vilayetler ve Valiler. Ankara: Remzi Kitabevi.
Ergin, C. (2008). Geçmişten Günümüze Liceli Âlimler. Dünden Bugüne Lice Sempozyumu, Mardin: Artuklu Üniversitesi Yayınları, 321-342.
Göldaş, İ. (1991). Kürdistan Teali Cemiyeti. İstanbul: Doz Yayınevi.
Göktürk, E. D. T. (2011). 1919-1923 Dönemi Türk Milliyetçilikleri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Milliyetçilik. C. 4. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Hakan, S. (2019). Türkiye Kurulurken Kürtler (1916-1920). İstanbul: İletişim Yayınları.
İğdemir, U. (1980). Atatürk’ün Yaşamı 1881-1918. C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
Jaschke, G. (1991). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. (Çev. Cemal Köprülü). Ankara: TTK Basımevi.
Kabaklı, A. (1989). Temellerin Duruşması. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
Karabekir, K. (2020). Kürt Meselesi. (Haz. Faruk Özerengin). İstanbul: Truva Yayınları.
Karatuma, S. (1971). Türk Silahları Kuvvetleri Tarihi. C. 3, 6. Kısım(1908-1920). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Harp Dairesi Yayınları.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kırkpınar, L. (2001). Türk Kurtuluş Savaşı’nda Türk Kadını. Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Korkusuz, Ş. (1996). Arşiv Belgelerinde Son Devir Diyarbekir Uleması. İstanbul: Melissa Matbaası.
Mesut. A. (1992). İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958. İstanbul: Doz Yayınevi.
Muğlu, İ. (2016). Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizlerin Kürtlere Yönelik Politikaları. Kûtü’l-Amâre Zaferi’nin 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi Uluslararası Sempozyumu, 295-306.
Özköse, K. (2001). Seyid Ahmed eş-Şerif’in Anadolu’daki Milli Mücadeleye Katılışı ve Mustafa Kemal’i Desteklemesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(2), 317-328.
Sarıkoyuncu, A. (2012). Milli Mücadelede Din Adamları. C. 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Selvi, H., Cırık, B. (2014). Milli Mücadele Bitlis ve Çevresi (1918-1921). Akademik İncelemeler Dergisi, 9(1), 205-231.
Şahin, İ., Şahin, C., Şükür, İ. (2015). Ortadoğu’da Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu: Sykes-Picot Antlaşması. The Journal of Academic Social Science Studies, (38), 241-262.
Şahingöz, M. (1995). Milli Mücadele Esnasında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yapılan Milli Birlik ve Beraberlik Mitingleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11(32), 417-432.
Şimşek, S. (2002). Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932-1951. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Tural, E. (2004). 1881 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 13(2), 93-123.
Yaşar, S. (2014). Atatürk ve çocuk eğitimi. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, (17), 53-68.
Yerlikaya, İ. (1995). Yabancı Basında (1925) Musul Kerkük Sorunu. Askeri Tarih Bülteni, (39), 12-66.
Resmi Yayınlar
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. (1945). C. 3. Ankara: Maarif Vekâleti.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi 2.Cilt 2.Kısım Kafkas Cephesi 2. Ordu Harekâtı (1916-1918). (1978). Ankara: ATASE Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
Türk Silahları Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik. (1985). C. 10. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.
Yurtiçi Şehitlikler. (1999). Ankara: Milli Savunma Bakanlığı Yayınları.
Şehitlerimiz Osmanlı-Rus Osmanlı-Yunan Trablusgarp Balkan Birinci Dünya İstiklal Kore Kıbrıs İç Güvenlik. (1998). Ankara: T.C. Milli Savunma Bakanlığı Yayınları.
El Cezire İstiklal Mahkemesi (Kararlar ve Mahkeme Zabıtları). (2015). C. 3. Ankara: TBMM Basımevi (İlgili Belgenin Bir Kopyası EK-4’te Mevcuttur).
Arşiv Belgeleri
Atase, İstiklal Harbi Kataloğu, K. 271, G. 67, B. 67-1.
Atase, İstiklal Harbi Kataloğu, K. 525, Ds. 8-129, F. 2.
Atase, (26.6.1336). İstiklal Harbi Kataloğu, K. 578, I. 10, 1946, 193.
Daboa, (3.9.1337). DH.EUM.AYŞ. 11, 24 (İlgili belgenin bir kopyası EK-1’de mevcuttur).
Daboa, (19.9.1337). MV. 216, 39(İlgili belgenin bir kopyası EK-2’de mevcuttur).
Daboa, (12.4.1338). DH.EUM.AYŞ. 30, 05 (İlgili belgenin bir kopyası EK-3’de mevcuttur).
Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi (1931). Sicil Numarası: 5224, D-23-1297.
Web Belgeleri
Web 1. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924anayasasi/. (Erişim Tarihi: 1.08.2020).
Web 2. http://www.hani.gov.tr/tarihce. (Erişim Tarihi: 2.08.2020).
Web 3. http://www.kulp.gov.tr/tarihce. (Erişim Tarihi: 11.08.2020).
Web 4. http://www.canakkalemuzesi.com/ 119150. (Erişim Tarihi: 10.08.2020).
Web 5. https://med.yeditepe.edu.tr/sites/prof_dr_gazi_yasargil_kisa_turkce_cv.p df. (Erişim Tarihi: 16.08.2020).
Süreli Yayınlar
Hâkimiyeti Milliye (5 Mayıs 1336). Fetvayı Şerife. S. 27.
Hâkimiyet-i Milliye (11 Eylül 1337). S. 289.
Takvim-i Vekayi (11 Nisan 1336). Fetvayı Şerifenin Suretidir. S. 3824.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 