Cargalant-Kayirhan (Jargalant-Hayrhan)’da Bulunan Arp Üzerindeki Tasvirler Üzerine Değerlendirmeler

J. Özlem OKTAY ÇEREZCİ

Yazarlar

J. Özlem OKTAY ÇEREZCİ Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Türk İslâm Sanatları Anabilim Dalı, Sanat Tarihi Bölümü https://orcid.org/0000-0002-5345-1935

Anahtar Kelimeler:

Moğolistan, Göktürk Dönemi Sanatı, arp, sembolizm, Erken Devir Türk Sanatı

Özet

Moğolistan Jargalant Hayrhan (Cargalant-Kayirhan) olarak adlandırılan bölgede, küçük bir dağda bulunan kaya mezarından, Türk sanat tarihi açısından önemli veriler içeren buluntular tespit edilmiştir. Söz konusu kaya mezarında 20-25 yaşları civarında bir erkek defini ile birlikte ele geçen eşyalar arasında arpın yer alması dikkat çekmektedir. Mezarlardan nadir olarak bulunan bu eser sadece şekli ile değil gövdesinin alt kısmında yeralan tasvirler ile özellikle erken devir Türk sanatı ve ikonografisi anlamında değerli veriler taşımaktadır. Söz konusu müzik aleti özellikle form bakımından daha önce gerek yerli gerek yabancı araştırmacılar tarafından ele alınmış ancak arpın üzerindeki tasvirlere detaylı olarak değinilmemiştir. Çalışmada söz konusu müzik aleti üzerindeki tasvirler detaylı olarak tanıtılacak ve bunların sembolik anlamlarından bahsedilecektir.

Referanslar

And, M. (2004). Osmanlı tasvir sanatları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Anhsanaa, G. (2017). Tsgaan usnı golın handı zurag: studia archaeologica institute historie et archaeologici academiae scientiarum mongolici. T. XXXVI, F.7, 81-98.

Bayar, D. (2012). Moğolistan’da eski Türklere ait arkeolojik buluntular: Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 1/1, 6-25.

Chuluunbaatar, O. (2016). Rare archaeological musical artefacts from ancient tombs in mongolia: Studia Instrumentorum Musicae Popularis (New Series), IV, 225-250.

Çoruhlu, Y. (1995). Türk sanatında görülen deve figürlerinin sembolizmi: Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Oktay Aslanapa’ya Armağan, Yıl XXXI/1-2, Ankara, 95-104.

Çoruhlu, Y. (2003). Orta Asya Türk tasvir sanatındaki mücadele sahneleri ve sembolizminin osmanlı minyatürlerindeki yeri: Osmanlı’nın Dış Dünyaya Bakışı, 03 Aralık 1999 Seminer Bildirileri, İstanbul, 63-90.

Çoruhlu, Y. (2010). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul. Kabalcı Yayınevi.

Çoruhlu, Y. (2014). Türk sanatında hayvan sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.

Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin kutsal mezarları kurganlar-Orta ve İç Asya’nın erken devir Türk mezar mimarisi üzerine bir deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Esin, E. (2004). Orta Asyadan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul. Kabalcı Yayınevi.

Flörova, V. E. (2001). Obrazı, syujeti mifologii hazarii. Moskva: Evreyskiy Universitet v Moskve.

İbekeyeva, S. (2015). Göktürk Devri kaya resimleri. İstanbul: MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Kalan, E. (2018). Moğol bozkırlarından bir ezgi altay arpı: XVIII. Türk Tarih Kongresi 1-5 Ekim 2018 Bildiri Özetleri, Ankara: 944.

Kara, A. (2019). https://guneyturkistan.wordpress.com/2011/01/06/hun-doneminden-gunumuze-ulasan-1500-yillik-saz/, Erişim: 14.02.19.

Lawergren, B. (2008). Angular harps through the ages a causal history: Studien zur Musikarchäologie VI, Orient-Archäologie 22, 261-281.

Ögel, B. (1971). Türk mitolojisi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.

Oktay Çerezci, J. Ö. (2015). Türk sanatında yırtıcı dört ayaklı hayvan-toynaklı hayvan mücadelesi üzerine: Türk Dünyası Araştırmaları, S. 214, Şubat, 65-92.

Oktay Çerezci, J. Ö. 2017, Hazar dönemi’ne ait kemik objeler üzerindeki tasvirler üzerine bir değerlendirme: XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 02-05 Kasım 2016, C.1, Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 441-454.

Oktay, J. Ö., (2013). VI-IX. Yüzyıllarda Orta ve İç Asya'da Maden Sanatı: Göktürk Devri. İstanbul: MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Pletneva, S. A., (1999). Oçerki Hazarskoy Arheologii, “Mostı Kul’turı”. Moskva.

Sartkojaoğlu, K. (2012). Eski Türk Dombrasındaki Saz yazı: Turan-SAM, C. 4, S. 14, 11-20.

Sartkojauli, K. (2016). Altaydan tabılgan – atadombıra: Abay Atındagı Kazak Ulttok Pedagogikalık Universiteti Habarşı, “Tarih Jene Sayasi-Elemettik Gılımdar” Seriyası, No 4(51), 145-153.

Schulz, S. (2012). Die Altai-harfe-eine rekonstruktion: Steppenkrieger – Reiternomanden des 7.–14. Jahrhunderts aus der Mongolei. Bonn LVR Landes Museum, 147-155.

Şirin User, H. (2010). Bömbögör yazıtı: bir Türk kunçuyunun mezar taşı: Dil Araştırmaları, Sayı: 7, Güz, 62-73.

Törbat, Ts., Batsuk, D., Batbayar, T. (2014) Jargalant Khairkhany khögjmiin zemseg: Talyn Morıton Daichdyn Öv Soyol, Ulanbataar, 154-169.

Troitskaya, T. N. (1997). Stsenı terzaniya v skifo-sibirskom i hunno-sarmatskom iskusstve: Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii, No.1, 35-38.

Tsagaan, T., Batsükh, D., Bemmann J., Höllmann, T. O., Ziem, P. (2009). A Rock tomb of the ancient Turkic period in the Zhargalant Khairkhan mountains, Khovd aimag, with the oldest preserved horse-head fiddle in Mongolia–a preliminary report: Current Archaeological Research in Mongolia (Papers from the First International Conference on “Archaeological Research in Mongolia” held in Ulaanbaatar, August 17th- 23rd, 2007), Bonn, 365-383.

Voroniatov, S. V. (2014). Connections between Central Asia and the northern littoral of the Black Sea: the evidence from objects with tamgas: The Silk Road, 12, 25-38.

Vural, F. G. (2011). İslamiyet’ten önceki Türklerde kültür ve müzik: Hun, Kök Türk ve Uygur devletleri, Konya: Çizgi Kitabevi.

Vural, F. G., Vural, T. (2013), Büyük Uygur döneminde “arp çalgısı”: Turan-SAM, C.5, S.7, 25-30.

Zhalmaganbetov, Z., Samashev, Z., Umitkaliev, U. (2015). Ancient musicians’ monuments in the kazakh altai: Anthropologist, 22 (3), 545- 552.

Web sayfaları:

https://tarihvearkeoloji.blogspot.com/2013/09/hun-doneminden-kalan-saz-atilla-istanbul.html Erişim:18.03.19.

http://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/25.+archaeological+artifacts/879934 Erişim tarihi:18.03.19.

https://mongolianaltai.uoregon.edu/arch_petroglyphs.php

Erişim tarihi: 04.04.19.