18. Yüzyıl Diplomasisinde Esirler: Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı Devleti’nde Nemçeli Esirler
Özet Görüntüleme: 387
/ 
PDF İndirme: 233
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.7559227Anahtar Kelimeler:
Esir, Osmanlı Devleti, Avusturya, Nemçe, Karlofça, DiplomasiÖzet
Onsekizinci yüzyıl dünyada, diplomasinin devletlerarası ilişkileri belirmeye başladığı bir yüzyıl olarak karşımıza çıkmaktadır. Otuz yıl savaşlarını bitiren Vestfalya Antlaşması’ndan sonra başlayan süreçte diplomasi yükselmeye başlamıştı. Değişen şartlar Osmanlı Devleti ile Avrupa devletleri arasındaki antlaşmalara yansıdı. Uzun süren savaşların ardından imzalanan Karlofça Antlaşması bu diplomasinin uygulandığı antlaşma olarak tarihe geçti. Antlaşmaların en önemli maddesi savaş esirleriydi. Karlofça Anlaşması bu anlamda başlangıç teşkil etmektedir. Savaş esirlerinin durumu artık karşılıklı ele alınmış ve esirlerin iade edilmesi antlaşma metnine girmişti. Ama bir sorun vardı. Savaş esiri aynı zamanda savaş ganimetiydi. Sadece Osmanlı Devleti için değil Avrupa devletleri için de böyleydi. Ganimet asker arasında paylaştırıldığı andan itibaren kişinin mülkiyetine geçmekteydi. Kişisel mülkiyete müdahale söz konusu değildi. Hatta bu kişiler çoktan esiri satmış, esir birkaç el değiştirmiş bile olabiliyordu. Devlet çözümü esirlerin bedelini sahiplerine ödemekte buldu. Böylece esiri alan kişi zarara uğramayacaktı. Fakat burada devletin takip ettiği, antlaşmalarda yer alan tek bir kural vardı. O da geçen zaman zarfında esir din değişmemiş olmalıydı. Eğer esir din değiştirmiş, yani İslamiyet’i kabul etmiş ise artık iade edilemezdi.
Bu makalede amacımız 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması’ndan 1791 Ziştovi Antlaşması’na kadar geçen süreçte Avusturya ile yapılan savaşlarda esir düşen Avusturya esirlerinin durumunu irdelemek ve diplomasinin değişen kuralları çerçevesinde esirlerin iade sürecini değerlendirmektir. Öncelikle Osmanlı Devleti’nin İslam devleti olması hasebiyle İslam hukukunda esirlerin durumu ele alındıktan sonra 18. yüzyılda değişen süreçte esirlerin iadesi sorunu ele alınmıştır. Nasıl bir yol izlendi, esirlerin iadesinde yaşanan sorunlar Avusturya ile ilişkilere nasıl yansıdı, ganimet olarak dağıtılan esirlerin takibi nasıl yapıldı makalenin temel sorunsalını oluşturdu. Buradan yola çıkarak devletin aldığı tedbirler üzerinde duruldu. Bu süreci ortaya koyabilmek için öncelikle Osmanlı arşiv belge ve defterlerinden, dönemin vakanüvislerinin yazdığı eserlerinden istifade edilmiştir.
Referanslar
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), MD, nr. 12.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), A.DVN.NMH, nr. 1-11.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), AE. SSLM III, 372/21229, 325/18880, 179/10695, 130/7901, 381/20154, 180/10737.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), AE. SAMD III, nr. 44/4411.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), AE.SSÜL II, nr. 9/797.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Nemçe Ahkâm Defteri, nr. 58, 60.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), C.AS, 919/39711, 11/693, 753/31720.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), C. ADL, nr. 11/693, 83/4987, 84/5052.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), C.BH, nr. 286/14286.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA),C.HR, nr. 31/1534, 19/935, 24/1183, 33/1633, 65/3241, 70/3489, 72/3576; 126/6298; 127/6317, 136/6782, 150/7496, 153/7645, 31/1534.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), HH, nr. 32/1549, 22/1087, 123/5049, 212/11542, 224/12484, 202/10389, 191/9214, 1385/54907, 178/7890, 179/8099, 123/5099, 203/10531, 195/9690, 190/9111, 190, 9107, 182/8358, 184/8597, 194/9638, 1387/55125, 1397/56038, 1398/56207, 1406/56955, 1407/56983, 1385/54935, 189/9011.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), MAD, nr. 19588.
Abou-El-Haj, R. A. (1967). Ottoman Diplomacy at Karlowitz, Journal of the American Oriental Society, 87/4, 498-512.
Altun, A. (2006). Said b. Halil İbrahim’in Tarih-i Sefer-i Rusya’ Adlı Eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme), (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2006).
Araz, T. (2014). Osmanlı-Avusturya Savaşı (1787-1791), Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Arunova, M. R., Oreşkova, F. S. (2009). Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu, Çev. İbrahim Allahverdi, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Bilmen, Ö. N. (1950). Hukukı İslâmiye ve Istılahatı Fıkhıyye, Kamusu, III, İstanbul.
Bozkurt, N. (2000). Karlofça ve Pasarofça Barışı Sonrası Avusturyalı Esirleri Durumu, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, 33-40.
Bozkurt, N. (2000). Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Avusturya Münasebetleri (1740-1788), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta.
Bozkurt, N. (2002). Avusturya Kapı Kethüdalığı (1700-1736), OTAM, S. 13, 245-259.
Bülbül, İ. (2007), Osmanlı Belgelerine Göre Rus Elçisi Tolstoy’un Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, IV, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
Demir, U. (2012). 1768 Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1755-1768), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Derschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev: Yaşar Önen, Mersin: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ertaş, M. Y. (2012). Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde Gazâ, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII/1, 79-100.
Evliya Çelebi, (2003). Seyahatnâme, VII, VIII, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Fisher, A. W. (1999). Muscovy and Black Sea Slave Trade, A Precarious Balance: Conflict, Trade, and Diplomacy on the Russian- Ottoman Frontier, 27-46.
Faroqhi, S. (2010). Osmanlı İmparatorluğu ve Etrafındaki Dünya, Çev: Ayşe Berktay, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Güneş Yağcı, Z. (2006). 16. Yüzyılda Kırım’da Köle Ticareti, Karadeniz Araştırmaları, S. 8, 12-30.
Güneş Yağcı, Z., Nalbant, E., (2016). İstanbul Tersane Zindanı, Osmanlı İstanbul’u, IV, 83-114.
Güntan, İ. (2015). Osmanlı Neferi ve Savaş, (1593-1699), Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeği, Doğu Batı Makaleler II, 123-153.
Kaçan Erdoğan, M. (2003). 1701 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnâmesi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IV/1, 63-75.
Karagöz, H. (2008). 1737–1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Doktora Tezi Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
Koç, Y. (2005). Osmanlıda Toplumsal Dinamizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum, Bilig, S. 35, 229-245.
Kolçak, Ö. (2012). XVII. Yüzyıl Askerî Gelişimi ve Osmanlılar: 1660–64 Osmanlı-Avusturya Savaşları, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Köse, O. (1994). 1722-1176 Tarihli Ecnebi Defterine Göre Osmanlı-Rus Münasebetleri, OMÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi, IX, 152-166.
Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Ankara: Türk Tarih Kurumu
Lázár, B. (2015). Turkish Captives in Hungary during Austria's Last Turkish War (1788–91), The Hungarian Historical Review, IV/2, 418-444.
Mantran, R. (2000). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, I, Çev: Server Tanili, İstanbul.
Mayer, Matthew Z. (2004). The Price for Austria's Security: Part I. Joseph II, the Russian Alliance, and the Ottoman War, 1787-1789, The International History Review, XXVI/2, 257-299.
Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Ortaylı, İ. (2020). Mübadele, DİA, C. XXXI, Ankara 2020, 422-423.
Özcan, A. (2007). Pasarofça Antlaşması, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. XXXIV, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 177-181.
Özdemir, A. (1991). Hukuk Dilinde Harp Esirleri, AÜTİTE Atatürk Yolu Dergisi, II/7, 573-577.
Özel, A. (1995). Esir, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C. XI, İstanbul: DiyanetVakfı Yayınları, 382-389.
Özel, A. (2003). İslam'da ve Günümüz Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi,S. 1, 105-122.
Raşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli (1071-1114 / 1660-1703) C. I, Yay. Haz: Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, A. Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik.
Roider, K. A. (1972). The Perils of Eighteenth-Century Peacemaking: Austria and the Treaty of Belgrade, 1739, Central European History, V/3, 195-207.
Sel Turhan, F. (2018). 18. Yüzyıl Osmanlı’da Savaş Esirleri, İstanbul: Vadi yayınları.
Sel Turhan, F. (2018). 1788-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı Sırasında Alınan Savaş Esirleri Meselesi, Studies of The Ottoman Domain, VIII/14, 13-42.
Selçuk, H. (2013). Ziştovi Ve Yaş Antlaşması Arasında Tuna Kıyısında Bir Osmanlı Kenti: Silistre (1791–1793), Turkish Studies, VIII/5, 645-674.
Selçuk, H. (2014). Savaş Esirlerinin Din Değiştirmesi (Nemçeli Esirler Örneği), Turkish Studies, IX/4, 1005-1013.
Smiley, W. (2012). Let Whose People Go? Subjecthood, Sovereignty, Liberation, and Legalism in Eighteenth -Century Russo-Ottoman Relations, Turkish Historical Review, 3, 196–228.
Smiley, W. (2012). The meaning of Conversion, Treaty Law, State Konowledge, and Religious Identity among Russian Captives in the Eighteennth-Century Ottoman Empire, The International History Review, XXXIV/3, 559-580.
Smiley, W. (2016). The Enslaved People of Islam: The Changing Meaning of Ottoman Subjecthood for Captives in the Russian Empire, Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, III/2, 235-254.
Smiley, W. (2018). From Slaves to Prisoners of War The otoman Empire, Russia, and International Law, Oxford.
Tahiroğlu, B. (1979-1981). Osmanlı İmparatorluğunda Kölelik, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ILV/1-4, 649-676.
Takat, S. (2009). Macaristan’da Türk Âleminden Çizgiler, Çev. Sadrettin Karatay, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Tekin, R. (2021). 52 Numaralı Mostar Şer’iyye Sicil Defterine Göre Bosna’da Osmanlı-Avusturya Mücadelesi (1787-1789), Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, VIII/22, 519-538.
Teply, K.-Baykal, B. S. (1969). Nemçe İmparatorlarının İstanbul’a Yolladığı Elçi Heyetleri ve Bunların Kültür Tarihi Bakımından Önemli Tarafları, Tarih Araştırmaları Tarihi, Sayı: 12, 247-263.
Topakbaş, H. (2014). Osmanlı-Leh İlişkilerinde Realpolitik ve Retorik: Bir XVIII. Yüzyıl Değerlendirmesi, 600. Yılında Türkiye-Polonya İlişkileri Sempozyumu Bildirileri (5 Mart 2014), Ankara,50-61.
Topal, M. (2001). Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa Nusretnâme Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Toth, H. (2013). “Unutulmuş Birisiyim”-17. Yüzyıl Ortasında Macar Süvari Subayı ile Budinli bir Türk Çavuşun Serbest Bırakılma Hikâyeleri, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, II/24, 2013, 49-67.
Tott, F. De. (1996). Türkler ve Tatarlar Arasında (On Sekizinci Yüzyılda Osmanlı Türkleri), Çev: Reşat Uzmen, İstanbul: AD Yayıncılık / Milliyet.
Tuncer, H. (1995). Eski ve Yeni Diplomasi, Ankara: Ümit Yayncılık.
Tukin, C. (2007). Pasarofça, İslam Ansikopedisi, C. IX, İstanbul: MEB Yayınları, 514-523.
Üstündağ, Ö., N. (2015). “Vidin Sicillerine Göre Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarının Osmanlı Taşrasında Uygulanışı”, Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXXII/1, 259-273.
Yaşa, F. (2014). Kırım Hanlığı'nda Köleliğin Sosyal ve Mali Boyutları, Gaziantep University Journal of Social Sciences, XIII/3, 657-669.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Türk İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 