16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla İstanbul Haneleri

Özet

İstanbul hanelerine ait bilgilere, Osmanlı’nın kaydettiği defterlerden ulaşabiliyoruz. 16.yüzyılda tutulan İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, birincil kaynakların en eskisidir. Bu defter, İstanbul’da sur içindeki konut ve dükkânların dağılımını gösterir. Yaşam birimlerinin, kendi aralarındaki dizilimi yanında, bu birimlerin, içinde yer aldığı mahalledeki diğer birimlerle ilişkisini de sergiler. Böylelikle mahallenin kent içindeki konumuna bağlı olarak, birimlerin yoğunluğu, büyüklüğü ve bir araya geldiklerindeki farkları da saptama olanağı vermektedir. Ne var ki, Maliye Nezareti defterleri arasında bulunan, Osmanlı’nın vergilendirmeye bağlı emlak kayıtlarını içeren, 1874 tarihli Vâridât Muhasebesi Defterleri, 19.yüzyıl’da konutunun, mimari özelliklerini, sahibini, vakıf sahibini, komşu parsel bilgilerini, numaralarıyla ve sokağın hangi yüzünde yer aldığını, dahası dönemin haritaları üzerindeki yaklaşık yerini bulmaya olanak veriyor. Bu çalışmada, sözü edilen defter kayıtları kaynak alınarak, haneler özelinde, İstanbul suriçinde seçilen mahallelerin mekânsal dönüşümüne örnek bir değerlendirme amaçlanmıştır. Farklı konumlarda yer alan mahallelerin, kimisinde yangınlar sonucunda modern anlayış doğrultusunda gerçekleştirilen planlamayla birlikte sokak isimleri de değişimin göstergeleridir. Böylelikle, koruma bağlamında kaybolan mimari eserler ve kent dokusunu saptamak mümkün olmuştur. İstanbul hanelerini birkaç mahalle üzerinden tanımlamanın yetersiz olduğu bilinciyle, geliştirilecek çalışmanın bir adımı olarak değerlendirilmesini umuyoruz.